یکی از مقولات مرتبط با فضاهای تمیز، بروز آلودگی و استفاده از مواد ضدعفونی کننده برای رفع آلودگی است. مهمترین توصیه، پیروی از اصول کاری جهت پیشگیری از آلودگی است زیرا رعایت مقررات صحیح کاری بسیار آسان‌تر از رفع مشکلات بوجود آمده می‌باشد. به هر حال مواد ضدعفونی کننده شیمیایی متعددی در این رابطه عرضه شده‌اند که در مورد هر کدام مختصری توضیح داده می‌شود.
فرمالدئید (Formaldehyde)
فرمالدئید گازی بدون رنگ، شدیدا سمی با بوی تند است. فرمالدئید در آب بسیار محلول می‌باشد. محلول ۳۷ تا ۴۰ درصد (وزنی) به عنوان فرمالین شناخته می‌شود. فرمالدئید می‌تواند به صورت محلول (معمولا ۴ تا ۸ درصد) یا در شکل گازی مورد استفاده قرار گیرد. شکل گازی به طور وسیع به عنوان استریل کننده هوای فضاهایی نظیر آزمایشگاه‌ها، هود‌ها، کابینت‌های ایمنی زیستی، ایزولاتورها و مجراهای عبور هوا مصرف می‌شود. به طور معمول، شکل گازی از حرارت دادن شکل جامد پارافرمالدئید بر روی صفحه داغ در ۲۳۰ درجه سانتیگراد در فضائی که باید در آن متساعد شود، بدست می‌آید.
حجم فضای مورد نظر جهت استریلیزاسیون محاسبه شده و سپس برای جلوگیری از نشت گاز و پیشگیری از خطر برای کارکنان شاغل در تاسیسات و اتاق‌های جانبی به طور کامل با نوار چسب و پلاستیک‌های محکم بسته می‌شود. مقدار توصیه شده پارافرمالدئید برای استفاده به عنوان استریل کننده هوای یک فضای اختصاصی، ۳۰۰ میلی‌گرم برای هر متر مکعب است. شرایط مناسب شامل دمای ۲۰ تا ۲۲ درجه سانتیگراد و رطوبت ۶۰ تا ۸۰ درصد می‌باشد. رطوبت محیط می‌تواند با تولید بخار در فضا، درست قبل از آزادسازی فرمالدئید افزایش یابد. دستگاه‌های مخصوص گازدهی با فرمالدئید در دسترس هستند. آن‌ها دارای امکانات آزاد سازی مواد خنثی کننده بعد از استریلیزاسیون هستند بنابراین اجازه می‌دهند تا از فضای گازدهی شده زودتر استفاده شود.
گلوتارآلدئید (Glutaraldehyde)
گلوتارآلدئید اغلب به صورت محلول رقیق شده (در حدود ۲%) برای استریل کردن تجهیزات کوچک پزشکی، کاتترها و مانند اینها مورد استفاده قرار می‌گیرد. گلوتارآلدئید باید قبل از استفاده با اسید فعال گردد. لوازم تیمار شده با گلوتارآلدئید باید با آب استریل آبکشی شوند، زیرا شبیه فرمالدئید، گلوتارآلدئید نیز از خود بقایایی بر جای می‌گذارد. برای جلوگیری از تماس با بقایای گلوتارآلدئید، سطوحی که با گلوتارآلدئید در تماس بوده‌اند باید آبکشی شوند.
اتیلن اکساید (Ethylene oxide)
اتیلن اکساید نیز یک گاز است اما بر خلاف فرمالدئید به مقدار خیلی کم در آب محلول می‌باشد. برای کاهش خطر آتش‌سوزی، اتیلن اکساید اغلب با دی اکسید کربن، نیتروژن یا یک فلوروکربن مخلوط می‌شود زیرا که اتیلن اکساید بسیار قابل اشتعال است. اتیلن اکساید یک ماده استریل کننده عالی با توانایی زیاد برای نفوذ به
بسته بندی کاغذی یا پلاستیکی است. لوازم آزمایشگاهی، ملزومات جراحی و تجهیزات پزشکی قابلیت استریل شدن به وسیله اتیلن اکساید در بسته‌بندی نهایی خود را دارند اما پس از آن باید برای یک مدت طولانی برای گاززدایی نگه‌داری شوند.
استریلیزاسیون با اتیلین اکساید در فضاها و چمبرهای دربسته‌ای مانند اتوکلاوهای بخار انجام می‌شود. چمبرهای تجاری اتیلن اکساید ممکن است دارای حجم بیش از ۴۵۰۰ متر مکعب باشند. بسته به زمان مورد نیاز برای نفوذ گاز به داخلی‌ترین نقاط وسیله بارگذاری شده، استریلیزاسیون اکساید می‌تواند آهسته باشد و ۲۴ ساعت یا بیشتر برای بارهای بزرگ زمان ببرد. رطوبت و دما عوامل حیاتی در استفاده از اتیلن اکساید هستند. علیرغم وجود برخی نکات ضعف، نیمی از کل تجهیزات پزشکی تولید شده در ایالات متحده با اتیلن اکساید استریل می‌شوند. اتیلن اکساید برای استریل کردن بیشتر موارد غیر پزشکی مانند لوازم آرایش نیز بکار می‌رود. به دلیل شواهد بالارونده از سرطان‌زا بودن اتیلن اکساید، استفاده از آن در جاهایی که تماس با کارکنان بطور مکرر رخ می‌دهد کاهش یافته است. به دلیل اینکه اتیلن اکساید سبب آسیب به لایه ازون زمین می‌شود، استفاده از اتیلن اکساید که با فلوروکربن‌ها مخلوط شده است، مورد انتقاد می‌باشد.
کلرین دی‌اکساید (Chlorine dioxide)
دی اکسید کلرین اخیرا به فهرست کوتاه مواد استریل کننده شیمیایی قابل اطمینان اضافه شده است. در دمای اتاق دیاکسیدکلرین یک گاز است، اما تقریبا استفاده از آن در چنین شرایطی به خاطر سمی بودن و بوی نامطبوع به صورت مخلوط کلر و بخار اسید نیتریک غیر ممکن می‌باشد. محلول‌های آبی دیاکسیدکلرین توسط مخلوط کلراید سدیم با یک اسید آلی اغلب مورد استفاده قرار می‌گیرد اما با طول عمر کمتر از ۴۸ ساعت تولید می‌شود. دیاکسیدکلرین باید به صورت تازه قبل از استفاده تهیه شود. دیاکسیدکلرین به عنوان آسیب‌رسان آلومینیم و پلی‌کربنات شناخته می‌شود. اسپری دیاکسیدکلرین برای از بین بردن آلودگی امکانات پستی و سایر جاهایی که به وسیله هاگ‌های باسیل سیاه زخم در حادثه تروریسمی زیستی سال ۲۰۰۱ آلوده شدند، مورد استفاده قرار گرفت.
هیدروژن پراکساید (Hydrogen peroxide)
پراکسید هیدروژن هم به صورت یک محلول آبی و به صورت بخار برای استریل کردن فضاهای بسته مانند کابینت‌های ایمنی‌زیستی و ایزولاتورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. هنگامی که پراکسید ئیدروژن به صورت بخار بکار گرفته می‌شود، کنترل رطوبت حیاتی است. یک دوره گاززدایی برای خارج کردن بخار جذب شده توسط مواد موجود در محیط ضروری می‌باشد. پراکسید ئیدروژن تا حدی ناپایدار است و نیمه عمر کوتاهی دارد. یک مزیت هیدروژن اکساید نسب به سایر مواد استریل کننده این است که مواد باقیمانده آن به آب و اکسیژن تجزیه می‌شود. این ماده همچنین کمتر سبب خورندگی فلزات و پلیمرها نسبت به سایر اکسید کننده‌ها می‌شود.
پراستیک اسید (Peracetic acid)
اسید پراستیک به عنوان یک اسپری موثر برای استریل کردن فضاهای بسته مانند ایزولاتورها و کابینت‌های دارای خطر زیستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مخلوط اکساید هیدروژن و اسید پراستیک به عنوان استریل کننده مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما آن‌ها به زمان طولانی تماس برای تاثیر کامل نیاز دارند و تا حدی برای فلزات نرم خورنده می‌باشند. به علت بوی پراستیک اسید و خاصیت بالقوه سمی بودن برای کارکنان، همه فرمولاسیون‌های حاوی این ماده باید با احتیاط مورد استفاده قرار بگیرد.
رفرنس: ماهنامه اخبار آزمایشگاهی